Roman Groński, znany także pod pseudonimami „Żbik” i „Andrzej Szumski”, to postać, która związana była z historią Polski w okresie powojennym. Urodził się 28 lutego 1926 roku w Kraśniku, gdzie spędził swoje młodzieńcze lata, a następnie wstąpił do Armii Krajowej, by stać się częścią walki o niepodległość kraju.
Jako porucznik i żołnierz, Groński odgrywał istotną rolę w strukturach Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, organizacji, która dążyła do zapewnienia Polsce suwerenności po zakończeniu II wojny światowej. Niestety, jego działalność nie przeszła bez śladów – został aresztowany i 7 marca 1949 roku stracony w więzieniu mokotowskim w Warszawie.
Życiorys
Roman Groński był synem Konstantego oraz Janiny, pochodzącej z rodziny Ciechońskich. W młodości kształcił się jako ślusarz, uczęszczając do szkoły mechanicznej. Od listopada 1943 roku musiał się ukrywać, obawiając się przymusowego wywózki do Niemiec.
W marcu 1944 roku nawiązał współpracę z Hieronimem Dekutowskim znanym jako „Zapora” i dołączył do jego oddziału Armii Krajowej. Przyjął pseudonim „Żbik” oraz został przydzielony do patrolu konduktora Januarego Rusena, znanego jako „Kordian”. Brał udział w pięciu akcjach bojowych przeciwko niemieckim transportom. Po przejściu wojsk sowieckich na Lubelszczyznę, zgodnie z rozkazem „Zapory”, wrócił do rodzinnego miasta Kraśnik.
Kilkanaście miesięcy później, w lipcu 1945 roku, ponownie wstąpił do oddziału „Zapory”, który działał pod auspicjami Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, a później Inspektoratu Lublin Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Groński uczestniczył w wielu akcjach skierowanych przeciwko komunistycznemu aparatowi bezpieczeństwa. Współpracując ze Zbigniewem Sochackim, odbił z rąk milicji rannego żołnierza, Stanisława Wnuka „Opala” – Henryka Pałkę „Modrzewia”. W 1946 roku dowodził grupą likwidacyjną, zajmując się kwestiami bezpieczeństwa, zajmującą się operacjami pod kryptonimem „3/IV”. W styczniu 1947 roku „Zapora” powierzył mu dowództwo nad jednym z pododdziałów.
Podczas tzw. amnestii dla podziemia niepodległościowego, Groński zdecydował się nie ujawniać. Jesienią 1947 roku, w obliczu zagrożenia aresztowaniem, próbował ucieczki na Zachód z grupą żołnierzy mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Niestety, w wyniku zdrady i prowokacji UB, 16 września 1947 roku został aresztowany w punkcie kontaktowym w Nysie. Następnie przewieziono go do centralnego więzienia MBP w Warszawie, na Mokotowie, gdzie przeszedł brutalne przesłuchania.
Wyrok wydany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie 14 listopada 1948 roku skazał Romana Grońskiego na karę śmierci. Sędziowie składający się z majora Józefa Badeckiego, kapitana Józefa Kanteckiego oraz kaprala Ryszarda Wasilewskiego podtrzymali wydany wyrok, a Najwyższy Sąd Wojskowy pod przewodnictwem pułkownika Józefa Dziowego również go zatwierdził. Prezydent Bierut, podejmując decyzję 28 lutego 1949 roku, nie skorzystał z prawa łaski.
Porucznik Roman Groński został stracony 7 marca 1949 roku, w towarzystwie sześciu współtowarzyszy: majora Hieronima Dekutowskiego, Stanisława Łukasika, Jerzego Miatkowskiego, Tadeusza Pelaka, Edmunda Tudruja oraz Arkadiusza Wasilewskiego. Został stracony w więzieniu mokotowskim przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie. Jego ciało zostało potajemnie pogrzebane przez organy bezpieczeństwa publicznego na tzw. „Łączce” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Dopiero 23 maja 1994 roku został zrehabilitowany przez Sąd Wojskowy w Warszawie.
Identyfikacja
Po kilkudziesięciu latach poszukiwań miejsca spoczynku Grońskiego, jego szczątki zostały odnalezione latem 2012 roku przez badaczy Instytutu Pamięci Narodowej, kierowanych przez prof. Krzysztofa Szwagrzyka. Prace ekshumacyjne miały miejsce na terenie Kwatery na Łączce, znajdującej się na warszawskich Powązkach. W dniu 28 lutego 2014 roku Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie oraz Instytut Pamięci Narodowej ogłosili, że zidentyfikowano jego szczątki wśród ofiar zabitych przez organa bezpieczeństwa publicznego w latach 1945–1956, które zostały pochowane w Kwaterze na Łączce w obrębie Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. Proces identyfikacji przeprowadzono w ramach Projektu Poszukiwań Miejsc Pochówku i Identyfikacji Ofiar Totalitaryzmów Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów.
Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych.
Order
W wyniku decyzji prezydentaLecha Kaczyńskiego, podjętej 15 listopada 2007 roku, w dniu 59. rocznicy skazania przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, siedmiu „Żołnierzy Wyklętych” otrzymało zaszczytną nagrodę. W uznaniu za ich wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, zostali odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Przypisy
- Pogrzeb wyklętych na Powązkach. Gość.pl. [dostęp 07.11.2019 r.]
- IPN ujawnia nazwiska 12 ofiar z "Łączki. tvnwarszawa. [dostęp 28.02.2014 r.]
- IPN podał nazwiska kolejnych zidentyfikowanych ofiar komunizmu. www.niezalezna.pl. [dostęp 01.03.2014 r.]
- "Żołnierze Wyklęci" odznaczeni w 59. rocznicę skazania ich na karę śmierci. prezydent.pl, 15.11.2007 r. [dostęp 12.12.2012 r.]
- M.P. z 2008 r. nr 16, poz. 169
Pozostali ludzie w kategorii "Wojsko i służby mundurowe":
Jan Śliwka | Jan Zdzisław Targosiński | Sławomir PączekOceń: Roman Groński